آشنایی با شاخص CPI

آموزش تحلیل تکنیکال

سلام. با قسمتی دیگر از مجموعه مقالات کاربردی آکادمی ترید دکتر رضا رضایی در خدمت شما عزیزان هستیم. اگر مقالات کاربردی قبلی سایت را مورد ارزیابی قرار داده باشید، گفتیم که به طور کلی در تقویم‌ها

آشنایی با شاخص CPI

سلام. با قسمتی دیگر از مجموعه مقالات کاربردی آکادمی ترید دکتر رضا رضایی در خدمت شما عزیزان هستیم. اگر مقالات کاربردی قبلی سایت را مورد ارزیابی قرار داده باشید، گفتیم که به طور کلی در تقویم‌های اقتصادی شاخص‌های متفاوتی عنوان می‌شوند که هرکدام از این شاخص‌ها بسته به اهمیتی که بر روی وضعیت اقتصادی کشور‌ها دارند می‌توانند روند قیمتی بازار را نیز تحت تاثیر قرار داده و باعث شکل‌گیری نوسانات هیجانی در بازار شوند. در قسمت قبلی مقالات کاربردی شاخص GDP یا تولید ناخالص داخلی که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی هر کشور است را به طور جامع مورد ارزیابی قرار دادیم و همانطور که از عنوان این مقاله آموزشی پیداست، در این قسمت قصد داری شاخص CPI یا شاخص قیمت مصرف کننده را معرفی کرده و تاثیرات آن در بارازهای مالی را نیز مورد بررسی قرار دهیم.

پس اگر از جمله معامله‌گرانی هستید گه قصد دارید با ترکیب تحلیل فاندامنتال و تحلیل تکنیکال بهینه‌ترین نقاط ورود در بازارهای مدنظر خود را پیدا کنید پیشنهاد می‌کنیم که این مقاله را از دست نداده و با ما همراه باشید.

شاخص CPI چیست؟

به رسم دیگر مقالاتی که در وب‌سایت منتشر کرده‌ایم قبل از هر چیزی بهتر است معنای لغوی CPI را شرح دهیم. عبارت CPI مخفف Consumer Price Index به معنای شاخص قیمت مصرف کننده می‌باشد که به طور خلاصه این شاخص میانگین تغییرات قیمتی یک سبد کالا و خدمات از قبل تعیین شده برای مصرف کننده را در یک بازه زمانی خاص نمایش می‌دهد.

به عبارت دیگر این شاخص معیار سنجش تغییرات قیمتی یک مجموعه از کالا و خدماتی است که توسط خانوارهای شهرنشین در یک بازه زمانی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین اگر کمی به ماهیت این شاخص دقت کنید، متوجه می‌شوید که یکی از مهم‌ترین کاربرد‌های اصلی این شاخص برای معامله و تحلیلگران بازارهای مالی محاسبه تورم موجود در یک کشور می‌باشد. چرا که این شاخص می‌تواند به خوبی قدرت خرید مصرف کنندگان یک جامعه را مشخص نموده و در نتیجه ارزش ارز کشور مورد نظر را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

نکته: در مورد شاخص قیمت مصرف کننده چند نکته را همواره مد نظر داشته باشید.

1. شاخص CPI یا قیمت مصرف کننده نمایانگر تغییرات قیمتی سبد کالا و خدمات مورد نیاز خانوار است که در بازه‌های زمانی مختلف به صورت رسمی توسط نهاد‌های مالی هر کشور منتشر می‌شود.
2. شاخص CPI پرکاربرد‌ترین شاخص برای سنجش تورم کشور است ولی شاخص‌های دیگری نیز در این زمینه وجود دارد که در مقالات بعدی به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
3. آماری که برای قیمت مصرف آشنایی با شاخص CPI کننده منتشر می‌شود شامل جمعیت حاشیه نشین یا روستایی، افرادی که در زندان هستند، پرسنل نظامی و بیماران بستری در بیمارستان‌های روانی نمی‌شود.

نکته: لیست سبد کالا و خدماتی که برای شاخص CPI مورد ارزیابی قرار می‌گیرند عبارت است از هشت مورد زیر:

1. مسکن
2. لباس و پوشاک
3. حمل و نقل
4. آموزش و ارتباطات
5. تفریح
6. مراقبت‌های پزشکی و درمانی
7. غذا
8. سایر کالا و خدمات

طبیعتا هر اخباری که بتواند یکی از موارد فوق را به میزان قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهد، شاخص CPI را نیز تغییر می‌دهد.

نکته: نرح شاخص CPI معمولا به صورت ماهیانه منتشر می‌شود اما در برخی از کشور‌ها این نرخ به صورت فصلی مورد محاسبه قرار می‌گیرد. در جدول زیر می‌توانید دوره انتشار این شاخص را برای برخی از کشور‌های مهم مشاهده نمایید.

نام کشور	دوره انتشار CPI
استرالیا	فصلی
کانادا	ماهانه
چین	ماهانه
منطقه یورو	دو بار در ماه
آلمان	ماهانه و سالانه
آمریکا	ماهانه
بریتانیا	ماهانه
ژاپن	ماهانه

اهمیت شاخص CPI در تحلیل‌های بازار مالی

چیزی که باعث می‌شود تا آموزش تحلیل تکنیکال فارکس بسیاری از افرادی که در حال یادگیری و آموزش تحلیل تکنیکال فارکس هستند به فکر تحلیل فاندامنتال نیز بیافتند، هیجانات و تغییرات قیمتی ناگهانی است، که بر اثر انتشار اخبار مربوط به شاخص‌های مهم اقتصادی در بازار رخ می‌دهد. بنابراین حداقل کاری که شما می‌توانید در این زمینه انجام دهید این است که زمان انتشار اخبار شاخص‌های مهم اقتصادی مانند GDP یا CPI را بدانید و در این لحظه‌ها آموزش تحلیل تکنیکال فارکس منتظر حرکت‌های هیجانی در بازار باشید.

برای اطلاع از این اخبار همانطور که در مقالات قبل نیز گفتیم، می‌توانید از بخش تقویم اقتصادی سایت Forexfactory کمک بگیرید. این سایت به صورت کاملا حرفه‌ای و دقیق تمامی شاخص‌های اقتصادی و تغییرات حاصل از آن‌ها را نیز اطلاع رسانی می‌کند. برای یادگیری آموزش کار با این وب‌سایت می‌توانید به مقاله آموزش فارکس فکتوری در بخش مقالات کاربردی وب‌سایت دکتر رضا رضایی مراجعه نمایید.

مطالب مرتبط با این قسمت از مقالات کاربردی سایت نیز در همین بخش به پایان می‌رسد. در مقالات بعدی به بررسی دیگر شاخص‌های مهم اقتصادی در بازار جهانی فارکس خواهیم آشنایی با شاخص CPI پرداخت.

شاخص های اقتصادی بازار فارکس + 9مورد از مهم ترین شاخص ها

معامله در بازار فارکس فقط بررسی چارت ها نیست. همانطور که در مطالب قبل تر هم عنوان کردیم، معاملات در بازار فارکس فقط مختص به تحلیل تکنیکال و تشخیص روند چارت نیستند و فاکتورهای مهم دیگری بر موفقیت شما در معاملات بازار تاثیرگذار هستند، با ما همراه باشید.

معاملات در بازار در گرو بررسی و تحلیل بازار هم از نظر فاندامنتدال هم از نظر تکنیکال است. زمانی که بازار را از نظر تحلیل تکنیکال بررسی میکنیم فاکتورهایی که مورد بررسی قرار میدهیم شامل چارت، اندیکاتورها، اوسیلاتورها، میانگین متحرک ها و. هستند. در تحلیل تکنیکال ما با استناد بر آموزش هایی که دیدیم و تجربه ای که از بازار و روند آن کسب کردیم پیش بینی هایی درخصوص ادامه ی روند ها و معاملاتی که قرار است انجام دهیم ، خواهیم داشت. در واقع تحلیل تکنیکال یک فاکتور مهم در معاملات ما است. در عین حال، ما فاکتور مهم دیگری هم در انجام معاملاتمان داریم، تحلیل فاندامنتال!

تحلیل فاندامنتال بررسی بازار از منظر اخبار و اتفاقات و تحولات سیاسی بین المللی و منطقه ای مربوط به ارزش نسبی آن جفت ارز، سهام، نفت و. است. زمانی که بازار را از دید فامندامنتال بررسی میکنیم درواقع با آنالیز داده های اقتصاد خرد و کلان میزان ارزش نسبی بازار به علاوه تاثیری که بر روند پیش بینی قیمت ها دارند، در ادامه حرکت بازار تاثیر گذارند.

مطالعه کنید: آموزش فارکس از صفر

از اخبار تاثیرگذار، در روند بازار اخبار مربوط به شاخص های اقتصادی است. شاخص های اقتصادی مربوط به یک بخش خاص از اقتصاد هستند که میتوانند به افراد مختلف در تشخیص روند بازار کمک کند. این شاخص‌ها به سرمایه‌گذاران در پیش‌بینی چشم‌انداز آینده اقتصاد یاری می‌رسانند. به عنوان مثال، اگر بازار سهام در نقطه اوج خود باشد، ممکن است معامله‌گران و سرمایه‌گذاران، اقدام به فروش دارایی خود کنند. انواع شاخص های اقتصادی می‌توانند به سرمایه‌گذاران و تحلیل‌گران در فهم افت و خیزهای بازار و سایر عوامل مهم مالی کمک کنند. در ادامه مهم ترین شاخص های اقتصادی بازار فارکس و تاثیری که بر روند معاملات میگذارند را بررسی میکنیم. با ما همراه باشید

شاخص‌های مهم اقتصادی در فارکس

ساده‌ترین تعریفی که می‌توان از یک شاخص ارائه داد این است که یک شاخص را می‌توان اطلاعاتی در نظر گرفت که به سرمایه گذار در تشخیص روند بازار کمک می‌کند.

برخی از شاخص‌ها، شاخص‌های منطبق بر بازار هستند و برخی دیگر شاخص‌های متاخر، ترکیب هر کدام از آنها نشان می‌دهد که روندها در زمان یک تغییر اقتصادی صعود یا نزول خواهند کرد.

تراز تجاری (Trade Balance)

تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات وارداتی و صادراتی در ماه گذشته است.

شاخص BOT زمانی تاثیر گذار است که اگر نرخ شاخص پیشنهادی، بهتر از پیش بینی اعلام گردد تاثیر مثبت روی ارز می‌گذارد. عدد مثبت نشان می‌دهد که صادرات کالا و خدمات بیشتر از واردات می‌باشد. این شاخص به صورت ماهیانه اعلام میشود.

شاخص خرده فروشی (Retail sales)

تغییر در ارزش کل فروش در سطح خرده فروشی. این اولین نگاه حیاتی اطلاعات هزینه‌های مصرف کننده است.

شاخص خورده فروش به این دلیل در بازار تاثیرگذار است که اگر نرخ شاخص اعلامی بهتر از پیش بینی اعلام گردد تاثیر مثبت روی ارز می‌گذارد. شاخص خرده فروشی به صورت ماهیانه اعلام میگردد

شاخص اقتصادی خرده فروش (Core Retail Sales)

تغییر در ارزش کل فروش در سطح خرده فروشی، به استثنای خودرو. این شاخص به این جهت تاثیرگذار است که اگر نرخ اعلامی بهتر از پیش بینی اعلام گردد تاثیر مثبت روی ارز می‌گذارد. این شاخص به صورت ماهیانه، دقیقا 14 روز بعد از پایان هرماه اعلام میگردد

شاخص اقتصادی تولید و ساخت (Manufacturing Production)

تغییر در ارزش کل تورم خروجی تولید شده توسط تولید کنندگان. ساخت و تولید باعث می‌شود تا حدود ۸۰ ٪ از کل تولیدات صنعتی بر بازار تاثیرگذار باشد. این یک شاخص مهم برای تایید صحت جریانات اقتصادی است. تولید به سرعت واکنش نشان می‌دهد با شرایط مصرف کننده همانند سطح اشتغال و درآمدهای همبسته رابطه مستقیم دارد. شاخص اقتصادی تولید و ساخت به این جهت در بازار تاثیر گذار است که اگر عدد اعلامی بهتر از پیش بینی اعلام گردد تاثیر مثبت روی ارز می‌گذارد. زمان اعلام آن حدود ۴۰ روز بعد از ماه به پایان می‌رسد به صورت ماهیانه است.

شاخص تولید ناخالص داخلی (GDP)

تغییر در مقدار تورم از تمام کالاها و خدمات تولید شده توسط اقتصاد می‌باشد. این وسیع‌ترین مقیاس فعالیت اقتصادی و سنج اولیه از سلامت اقتصاد است.شاخص GDP به این جهت در بازار تاثیرگذار است، اگر عدد اعلامی بهتر از پیش بینی اعلام گردد تاثیر مثبت روی ارز می‌گذارد.داده‌ها نشان دهنده ارزش سه ماهه نسبت به سه ماهه مشابه سال قبل است. این داده‌ها می‌تواند تاثیر گسترده‌ای در بازار ارز داشته باشد. زمان اعلام نرخ این شاخص به صورت ماهیانه است، حدود ۱۸ روز پس از پایان سه ماهه منتشر شد می‌شود.

شاخص اقتصادی سفارشات کالاهای بادوام (Core Durable Good orders)

این یک شاخص اقتصادی پیشرو از تولید است، افزایش سفارشات خرید این سیگنال را می‌دهد که اقتصاد در حال رشد است.شاخص سفارشات کاهای بادوام از این جهت تاثیرگذار است چرا که اگر عدد اعلامی بهتر از پیش بینی اعلام گردد تاثیر مثبت روی ارز می‌گذارد.

این شاخص حدود ۲۶ روز بعد از ماه به پایان می‌رسد به صورت ماهیانه اعلام میشود.

شاخص قیمت مصرف کننده (CPI)

تغییر در قیمت کالاها و خدمات خریداری شده توسط مصرف کنندگان می‌باشد . شاخص قیمت مصرف‌کننده با میانگین‌گیری تغییرات قیمت‌ها برای هر محصول در یک سبد از پیش تعیین‌شده کالاهای مصرفی شامل مواد غذایی، انرژی و خدماتی (شامل مراقبت‌های پزشکی) محاسبه می‌شود. این شاخص از تاثیرگذارترین ها در دنیای معاملات است، به این دلیل تاثیرگذار است که اگر عدد اعلامی بهتر از پیش بینی اعلام گردد تاثیر مثبت روی ارز می‌گذارد. شاخص cpi به صورت ماهیانه اعلام میشود.

شاخص قیمت تولید کننده (PPI)

تغییر در قیمت تمام شده کالا و خدمات که توسط تولید کننده به فروش می‌رسد. این شاخص در حقیقت تغییرات قیمت تمام شده کالا‌ها و خدمات ارائه‌شده از سوی تولید کنندگان سطح کشور را مورد ارزیابی قرار داده و عملکردی مشابه CPI دارد. اطلاعات مربوط به شاخص قیمت تولیدکننده در هفته دوم هرماه منتشر می شوند. شاخص ppi از این جهت تاثیر گذار است که اگر عدد اعلامی بهتر از پیش بینی اعلام گردد تاثیر مثبت روی ارز می‌گذارد. به علاوه شاخص ppi هم مثل cpi به صورت ماهیانه اعلام میشود.

شاخص مدعیان بیکاری (Unemployment Claims)

تعداد افرادی که برای بیمه بیکاری برای اولین بار در طول هفته گذشته مراجعه کرده‌اند. اینن شاخص از این جهت تاثیر گذار است که اگر نرخ اعلامی این شاخص اعلامی کمتر از پیش بینی اعلام گردد تاثیر مثبت روی ارز می‌گذارد. از نظر زمان اعلام 5 روز پس از پایان هرهفته است.

شاخص استخدام غیر کشاورزی (Non-Farm employment)

تغییر برآورد در تعداد افراد شاغل در طول ماه گذشته، به استثنای صنعت کشاورزی و دولت. این شاخص یکی از مهم ترین و تاثیر گذار ترین شاخص ها است. به تعداد مشاغل غیر کشاورزی ایجاد شده طی یک ماه گذشته در ایالات متحده می‌گویند، در اقتصاد آمریکا NFP یک شاخص مهم اقتصادی است و حتی به عنوان مهم‌ترین شاخص اقتصادی موثر بر بازارها نیز شناخته می‌شود. این عدد تعداد کل مشاغل اضافه شده به استثنای بخش کشاورزی، شاغلین دولتی، افراد شاغل در منزل و شاغلین سازمان‌های غیرانتفاعی را طی ماه میلادی قبل از انتشار آن نشان می‌دهد.

این شاخص از این جهت تاثیرگذار است که اگر نرخ اعلامی بهتر از پیش بینی اعلام گردد تاثیر مثبت روی ارز می‌گذارد. در واقع، داده NFP از این جهت مهم هستند که به صورت ماهیانه منتشر می شوند و بر وضعیت کنونی اقتصاد تاثیر بسزایی دارد. این داده‌ها توسط اداره آمار کار آمریکا منتشر می‌شود و تاریخ انتشار بعدی داده‌ها را می‌توان در تقویم‌های اقتصادی یافت.

شاخص قیمت‌های خرده فروشی Consumer Price Index - CPI

توضیح: شاخص قیمت‌های خرده فروشی - نشان دهنده اصلی سطح تورم در کشور می باشند. تغییر قیمت کالاهای زیر روی این شخص تاثیر می گذارند: مواد غذایی، پوشاک، آموزش و پرورش، درمان و بهداشت، حمل و نقل، بیمه، مالیات، تفریحات و غیره. شاخص تورم به طور گسترده برای محاسبه سطح فقر و تنظیم بودجه در برنامه های دولتی استفاده می‌شود. ابتدا اطلاعات در مورد قیمت سبد کالاهای مصرفی یک خانواده از 85 شهر کشور جمع آوری می شود، سپس اداره آمار وزارت اشتغال امریکا (Bureau of Labor statistics, U. S. Department of Labor) نتایج تحلیل کرده و شاخص را محاسبه می‌کنند. این شاخص بر اساس قیمت‌های اعلام شده محاسبه می شود و در محاسبه آن تخفیفان و سرویس‌ها و کالاهای بهبود یافته در نظر گرفته نمی‌شوند.

روش تاثیر: رشد این شاخص ممکن است باعث افزایش نرخ بهره‌های کلیدی شود.

میزان تاثیر: بالا.

تناوب انتشار: در روزهای 21-15 هر ماه (سه شنبه یا پنج شنبه) منتشر می شوند.

ساعت انتشار: ساعت 13:30 به وقتGMT.

منبع: اداره آمار (Bureau of Labor Statistics), وزارت اشتغال امریکا (U.S. Department of Labor).

مفهوم شاخص بهای کالاها و خدمات

به گزارش خبرنگار ایبِنا، شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (CPI) آشنایی با شاخص CPI معیار سنجش تغییرات قیمـت کالاهـا و خدماتی است که توسط خانوارهای شهرنشین به مصرف می‌رسد. این شـاخص بـه عنـوان وسیله‌ای برای اندازه گیری سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات مورد مـصرف خانوارهـا، یکـی از بهترین معیارهای سنجش تغییر قدرت خرید پول کشور به شمار می رود.

کاربرد این شاخص در تعدیل مزد و حقوق در قراردادهـای دوجانبـه، نیـز دعـاوی حقـوقی و همچنـین معیار سنجش میزان تورم در اقتصاد است. در سال پایـه ١٣٩٠ بـا اسـتفاده از نتـایج بررسی بودجه خانوارهای شهری ایران تجدیدنظری در انتخاب کالاها و خدمات نماینده صورت گرفت و از بین کالاها و خدماتی که خانوارهای شهری مصرف می‌کنند، آشنایی با شاخص CPI تعـداد ٣٨٥ قلـم کـالا و خدمت (٢٩٤ قلم کالا و ٩١ قلم خدمت) با توجه به اهمیت آنها انتخـاب شد.

هر یک از گروه‌های اصلی هزینه نیز به زیرگروه هـایی تقـسیم مـی شـوند کـه هریـک از زیرگروه‌ها به تنهایی شامل چندین کالا یا خـدمت بـا خـصوصیات مـشابه بر اسـاس طبقـه بنـدی Classification Of Individual Consumption by Purpose سازمان ملل است.

فرایند محاسبه شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی شامل دو مولفه اصلی است. مولفه اول تعیین ترکیب کالاها و خدمات مصرفی خانوارها و میزان مصرف هر یک از اقلام در سال پایه است که به آن سبد شاخص می‌گویند. رصد تغییرات قیمت اقلام سبد شاخص در طول زمان نیز مولفه دوم در فرآیند محاسبه بهای کالاها و خدمات مصرفی است.

رصد تغییرات قیمت اقلام از اول هر ماه آغاز می‌شود و تا روز بیست‌ و نهم همان ماه ادامه می‌یابد. جمع‌آوری اطلاعات مربوط به قیمت کالاها و خدمات در همه شهرهای مورد بررسی از طریق مراجعه مستقیم آمارگیران ثابت، رسمی، محلی و کارآزموده اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی به منابع اطلاع و مصاحبه با آنها صورت می‌گیرد.

آمارگیران اقتصادی بانک مرکزی هر ماه به حدود ۴۰ هزار منبع اطلاع مراجعه و قیمت جاری بیش از ۱۲۱ هزار مظنه از کالاها و خدمات را پرسش می‌کنند و در صورتی که قیمت کالا یا خدمتی در ماه قیمت‌گیری نسبت به ماه گذشته افزایش یا کاهش داشته باشد، دلایل این نوسان بررسی می‌شود. در جمع‌آوری اطلاعات همواره سعی می‌شود قیمت‌های عملی حاکم بر بازار هر شهر جمع‌آوری و گزارش شود.

نرخ تورم و انواع آن

تورم Inflation از نظر علم اقتصاد به معنای افزایش سطح عمومی قیمت‌ ها در طول یک زمان مشخص است.

تورم به زبان ساده عبارت است از افزایش دائم و بی رویه سطح عمومی قیمت کالاها و خدمات که در نهایت باعث کاهش قدرت خرید و نابسامانی اقتصادی می‌شود.

تا پیش از قرن ۱۹ میلادی از واژه تورم برای نشان دادن افزایش حجم اسکناس‌هایی استفاده می‌کردند، که قابلیت تبدیل به طلا را نداشتند؛ اما از قرن نوزدهم به بعد، معنای تورم به مفهومی که امروزه ما با آن آشنایی داریم، تغییر پیدا کرد.

در واقع تورم زمانی ایجاد می‌شود که تقاضا برای خرید کالاها و محصولات افزایش یابد، اما میزان موجود این کالاها و خدمات در سطح جامعه کم باشد. در واقع، زمانی که فاصله میان قیمت واقعی با قیمت فروش کالاها زیاد شود، در اصطلاح می‌گویند که قیمت‌ها متورم شده است. هرچه این فاصله بیشتر شود، نرخ تورم نیز بیشتر خواهد شد.

براساس تعریف بانک مرکزی، شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی (CPI) معیار سنجش تغییرات قیمت کالاها و خدماتی است که توسط خانوارهای شهرنشین ایرانی به مصرف می رسد. این شاخص به عنوان وسیله‌ای برای اندازه‌گیری سطح عمومی قیمت‌ کالاها و خدمات مورد مصرف خانوارها، یکی از بهترین معیارهای سنجش تغییر قدرت خرید پول داخل کشور، به شمار می رود. نرخ تورم منتهی به هر ماه از محاسبه درصد تغییر متوسط شاخص CPI در دوازده ماه منتهی به ماه مورد نظر نسبت به دوره مشابه قبل به دست می‌آید. بدیهی است چنانچه ماه مورد نظر اسفندماه باشد، به آن نرخ تورم سال مورد نظر می‌گویند.

نرخ تورم (The inflation rate) برابر است با تغییر در یک شاخص قیمت که معمولا شاخص قیمت مصرف کننده است. از گذشته تا کنون، بالا و پایین رفتن نرخ تورم با واکنش سریع افکار عمومی مواجه بوده است به همین دلیل است که دولت‌های مختلف بر تلاش در کاهش نرخ تورم، تاکید دارند.

تورم به عنوان شاخصی برای سنجش کارایی اقتصاد کشورها است. به همین دلیل برای مقایسه قابلیت‌های اقتصادی یک کشور «نرخ تورم» (Inflation Rate) را به همراه شاخص‌های دیگر مانند شاخص «تولید ناخالص ملی» (GDP) (Gross Domestic Product ) نیز محاسبه کرده و بین کشورهای مختلف رتبه‌بندی می‌کنند.

نرخ تورم، شاخصی برای نمایش ارزش پول و قدرت خرید است که در یک بازه زمانی مورد محاسبه قرار می‌گیرد. نرخ تورم، برابر است با تغییرات نسبی در شاخص قیمت که معمولا شاخص قیمت مصرف‌کننده (CPI) یا Consumer Price Index است. نرخ تورم ممکن است از طریق محاسبه قیمت هفتگی، ماهانه و سالانه برای یک سبد کالای پایه حاصل شود. این سبد که به عنوان سبد پایه و شاخص کالا شناخته می‌شود، هر چند سال یکبار مورد بازنگری قرار می‌گیرد.

براساس استانداردهای جهانی، مرجع تعیین سبد کالای پایه و همچنین محاسبه و اعلام نرخ تورم، بانک مرکزی هر کشور است. اداره آمارهای اقتصادی در بانک مرکزی ایران مسئول تهیه شاخص نرخ تورم و مصادیق سبد کالا است. از سال ۱۳۳۸ تعیین اقلام این سبد کالا آغاز شده و آخرین بار در سال ۱۳۸۳ بازنگری روی آن صورت گرفته است. به این ترتیب در سبد کالای پایه ۳۵۹ قلم کالا و خدمات در ۷۵ شهر منتخب کشور مورد بررسی قرار گرفت و به ۱۲ گروه کالایی تقسیم شد.

شاخص بهای کالاها و خدمات مصرف کننده، معیاری برای سنجش تغییرات قیمت کالاها و خدماتی است که توسط خانوارها به مصرف می‌رسد. از این شاخص به عنوان معیاری برای اندازه‌گیری سطح کلی قیمت‌ کالا و خدمات استفاده شده و یکی از بهترین معیارها برای نمایش تغییر قدرت خرید پول داخلی هر کشور محسوب می‌شود.

انواع تورم

تورم هم مثبت است و هم منفی تورم مثبت یا انفلاسیون افزایش کلی یا ماندگاری سطح قیمت‌های کالاها و خدمات در یک کشور در طی یک دوره زمانی به صورت طبیعی، یکسال است. زمانی که سطح کلی قیمت‌ها افزایش می‌یابد با هر واحد پولی می‌توان کالاها و خدمات کمتری را تهیه کرد. در نتیجه، گفته می‌شود که تورم مثبت انعکاس‌دهنده قدرت خریدِ کاهش یافته پول است. درواقع، با وجود تورم، باید در هنگام محاسبات سرمایه‌گذاری، به ارزش زمانی پول توجه شود.

تورم مثبت، قدرت خرید افراد را کاهش می‌دهد و ممکن است آن‌ها در تهیه نیاز‌های اولیه خود نیز دچار مشکل شوند. از طرفی دیگر، تورم به معنی کاهش ارزش پول یک کشور است که این خود می‌تواند تبعات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی غیرقابل جبرانی را به همراه داشته باشد.

تورم منفی یکی از انواع تورم است که برخلاف نوع مثبت خود خیلی رایج به شمار نمی‌رود. دوره‌‌هایی در قرن نوزدهم میلادی وجود داشتند که اغلب قیمت‌ها کاهش پیدا کردند. پدیده‌ای که «تورم منفی» (ضد تورم) نامیده می‌شود. میانگین سطح قیمتی در ایالات متحده آمریکا در سال ۱۸۹۶ میلادی نسبت به سال ۱۸۸۰ میلادی، ۲۳ درصد کمتر بود و پدیده تورم منفی، مسئله مهمی در انتخابات سال ۱۸۹۶ میلادی به شمار می‌رفت. کشاورزان، با بدهی انباشته‌شده فراوان، با کاهش قیمت محصولات، دچار ضرر شدند و درآمد و به تبع آن، توانایی بازپرداخت بدهی‌، توسط آنان کاهش یافت. آن‌ها انتظار داشتند که تورم منفی مانند بعضی از انواع تورم، توسط سیاست‌های دولتی برطرف شود.

به عقیده بعضی از اقتصاددانان مقادیر اندک و پیش‌بینی‌پذیر تورم منفی، ممکن است مناسب باشد. میلتون فریدمن بیان کرده است که تورم منفی – به عنوان نمونه‌ای از انواع تورم نرخ بهره اسمی را کاهش می‌دهد و منجر به کاسته شدن هزینه نگهداری پول می‌شود.

انواع تورم

تورم طبیعی: تورمی است که در بیشتر جوامع، حتی جوامع پیشرفته و توسعه یافته نیز وجود دارد. نرخ سالانه آن بین سه تا پنج درصد است که منجر به افزایش آرام و تدریجی سالانه قیمت‌ها می‌شود. اغلب کارشناسان و اقتصاددانان بر این باورند که این نوع تورم نه تنها مضر نیست بلکه می‌تواند مفید باشد و نشانه رونق و رشد اقتصادی و رقابت در اقتصاد است.

تورم هزینه ای:این نوع تورم به طور عمده ناشی از افزایش هزینه تولید است که منجر به کاهش تولید می‌شود. یکی از نشانه‌های تورم ناشی از فشار هزینه، افزایش قیمت کالاهای اصلی بازار مثل فلزات، نفت و سایر مواد اولیه صنعتی است.

تورم تقاضایی Demand pull inflation : یعنی مصرف‌‌کنندگان کالا و خدمات ایجاد می‌شود. در شرایطی که افزایش سطح تقاضا نسبت به امکانات عرضه نامتعادل است، این نوع تورم بروز می کند. افزایش تقاضا می تواند از بخش واقعی اقتصاد و یا بخش پولی آن و یا ترکیبی از این دو حاصل شود. گرچه افزایش تقاضای بخش خصوصی هم می تواند موثر باشد، لکن چون خانوار ها و بنگاه ها تنها می توانند با برداشت از پس انداز و یا اخذ اعتبارات، تقاضای کل را افزایش دهند، احتمالا این افزایش تقاضا چندان چشمگیر نخواهد بود. لیکن دولتها جهت تامین مخارج خود چون قدرت اخذ مالیات و یا انتشار اسکناس، و اخذ وام و اعتبار از بخش خصوصی داخلی، بانکها و یا خارج را دارند، می توانند عامل مهم فشار تورمی باشند. در بین این روشها اخذ مالیات کمترین تاثیر و انتشار اسکناس بیشترین تاثیر را دارد. ولی توضیح مکانیزم این تاثیرات خارج از حوصله این مطلب است.

به صورت خلاصه به انواع آن اشاره می‌کنیم: الف) وقتی تقاضای مصرف‌کننده با شوک افزایش یابد مثل کاهش مالیات‌ها که باعث افزایش درآمد و افزایش مصرف می‌شود. ب) وقتی ارزش پول ملی کاهش یابد، قیمت تمام شده کالا نسبت به نمونه‌های خارجی کاهش می‌یابد و صادرات افزایش پیدا می‌کند و از طرف دیگر کالاهای وارداتی گران‌تر خواهد شد.

این عدم تعادل باعث افزایش قیمت کالا در بازار و تاثیر بر تورم می‌شود. ج) سیاست‌های بانک مرکزی، بانک‌های مرکزی می‌توانند با کارهایی مثل عرضه اوراق بهادار در بازارهای بین‌المللی مقدار عرضه پول در داخل را افزایش دهند و نقدشوندگی مازاد ایجاد کنند که در کل باعث کاهش ارزش پول خواهد شد. به عبارت دیگر، با افزایش عرضه پول قدرت افزایش می‌یابد و خرید بیشتر مساوی افزایش تقاضاست.

تورم ساختاری (structural Inflation):بحث های مربوط به تورم ساختاری معمولا درباره کشورهای در حال توسعه است. در این آشنایی با شاخص CPI کشورها بعلت ناهماهنگی شدید در توسعه بخشهای اقتصادی حتی از مدتها پیش از آنکه به مرحله اشتغال کامل برسند، اختلالات و موانع اقتصادی آن مکانیزم طبیعی نظام بازار را که می تواند با افزایش تولید مانع از بروز تورم ناشی از رشد سرمایه گذاری شود، فلج می کند. این عوامل ساختاری عبارتند از:

* رشد آهسته و نا مطمئن و پر نوسان درآمدهای صادراتی این کشورها که تکافوی نیازهای وارداتی آنها را جهت رشد سرمایه گذاری و تولید نمی کنند.

* ساخت نامناسب جمعیت، پایین بودن نسبت جمعیت فعال در کل جامعه که افزایش پس انداز را مشکل می سازد و فشار شدیدی بر ظرفیت تولید کالاهای مصرفی وارد می سازد. همچنین رشد سریع جمعیت و گسترش مهاجرت و شهرنشینی که هزینه های سنگینی را بر بودجه دولتها بدلیل نیاز به شبکه حمل و نقل، آب و برق، شهر سازی، گسترش پرسنل اداری و … تحمیل می کند.

* رشد بی رویه بخش خدمات

* ساختار سیاسی و عدم آگاهی و مشارکت و نظارت مردم بر چگونگی مخارج

تورم پنهانی:این تورم مخصوص جوامعی است که دارای اقتصاد متمرکز و دولتی هستند و گاهی نرخ آن به بالای ۴۰ درصد نیز می‌رسد. در این نوع تورم معمولامسئولان اقتصادی نرخ واقعی را به مردم اعلام نمی‌کنند. بیشترین آشنایی با شاخص CPI آشنایی با شاخص CPI ضرر در این نوع تورم متوجه کارکنانی است که دارای حقوق ثابت هستند زیرا با افزایش در نرخ کالاها، حقوق آنان ثابت می‌ماند.

تورم وارداتی:یکی از خطرناک‌ترین انواع تورم، تورم وارداتی است.این نوع تورم به صورت بالقوه از کشورهای صنعتی و پیشرفته به کشور های وابسته و در حال توسعه سرایت می‌کند. کشورهاى صنعتى که از یکسو دچار بحران‌هاى کار و کارگرى شده و با اعتصابات کارگران و درخواست افزایش دستمزد آنان مواجه شده و از سوى دیگر چون بازار مصرف به اندازه کافى در داخل کشور خود نمى یابند و کالاهاى تولید شده به صورت سرمایه‌ها انباشته شده است آن کشورها دچار تورم مى‌شوند. از این رو براى رهایى ازاین گرفتارى جهان سوم را به صورت بازار مصرف تولیدات خود در آورده و به همراه کالاى صادراتى خود تورم را نیز به کشورهاى جهان سوم صادر مى‌کنند.

راه دیگر چگونگى صدور تورم به کشورهاى جهان سوم از طریق صدور صنعت مونتاژ است. از این راه کشورهاى بزرگ صنعتى با دریافت مواد خام وارزشمند از کشورهاى درحال توسعه قطعات پیش‌ساخته را به آن کشورها صادر کرده و با جایگزین کردن نیروهاى ارزان‌قیمت قطعات ساخته شده را سوار مى‌کنند. از این رو تورم جامعه‌هاى صنعتى به کشورهاى وابسته منتقل مى‌شود. راه دیگر، وابستگى پولى کشورهاى جهان سوم است. به عنوان نمونه تغییر و نوسان پولى آمریکا در اثر مشکلات اقتصاد داخلى است که به طور طبیعى به پول‌هاى کشورهاى وابسته به ویژه کشورهاى صادر کننده مواد اولیه تاثیر و موجب تورم دراین کشورها می‌شود.

تورم جهنده:این نوع دیگرى از نمودهای تورم است که یکى از خطرناک‌ترین آن ها به شمار مى‌آید. نرخ میانگین افزایش قیمت‌ها در این تورم بالاتر از ۵۰ درصد و گاهى تا ۱۰۰ درصد نیز مى‌رسد. در این تورم ممکن است برخى از کالاها افزایش قیمتى متجاوز از هزار درصد به طور فردى داشته باشد. در تورم جهنده نه‌تنها هر روز ممکن است قیمت‌ها افزایش یابد گاهى در هر ساعت دچار دگرگونى مى‌شود. در این تورم هجوم مردم به مراکز فروش کالا به شدت زیاد مى شود. در شرایط عادی مصرف‌کننده با اندکى پول در جیب خود به بازار کالا مى‌رود و زنبیل‌ها را از جنس انباشته می‌کند ولى دراین تورم حتى اگر زنبیل‌ها پول همراه ببرد شاید به اندازه جیب‌هاى خود نتواند کالا بخرد.

تورم رکودی:این تورم یکى از انواع پیچیده و نسبتا نوظهوراست که پس از جنگ جهانى دوم دامنگیر برخى کشورها شده است.همان گونه که از ظاهر آن برمی‌آید این تورم نه‌تنها به مفهوم افزایش مهارنشده قیمت‌هاست که کسادى و رکود را نیز همراه دارد. رکود در اقتصاد به وضعیتى گفته مى‌شود که تولید ملى به طور کلى رو به کاهش است. در رکوداقتصادى بر عکس رونق اقتصادى درآمد ملى پایین آمده و اشتغال کاهش پیدا مى‌کند، تقاضای نیروی کار به شدت کاهش می‌یابد تا آنجا که گاه افراد آشنایی با شاخص CPI در مقابل استفاده از غذاى ساده و بدون پرداخت دستمزد به کار گرفته نمى شوند.

از طرفى قیمت‌ها بالاست و از طرف دیگر سطح درآمد پایین است زیرا جامعه نه قدرت خرید دارد و نه قدرت تولید و آنچه موجوداست گران است. دراین تورم مشکل اصلى افزایش قیمت‌ها نیست بلکه بیکارى گسترده و رکود تولید است. تورم رکودى را در تعبیر عامیانه قحطى مى‌نامند. چنان‌که ایران ‌هنگام اشغال متفقین و آذربایجان در دوران پس از جنگ و هنگام اشغال روس‌ها و عوامل آنان نمونه‌اى ازاین قحطی بود. در آن شرایط بیکارى، گرانى و کمیابى اجناس همراه با فقر و بى پولى اکثریت جامعه تورم رکودى را پدید آورده بود.

تورم نقطه به نقطه:علم اقتصاد، متداول‌ترین و در عین حال صحیح‌ترین راه محاسبه نرخ تورم متوسط ۱۲ ماهه است؛ چرا که شاخص‌های دیگر چون یک مقطع زمانی خاص و کوتاه در حد یک ماه را می‌بینند، قابل تعمیم به یک سال نیستند و نمی‌توان کل ۱۲ ماه را با آن نگاه کرد.

کارشناسان و اقتصاددانان معتقدند که تورم نقطه به نقطه، اختراع ما است و نمی‌تواند معیاری برای کاهش یا افزایش قیمت‌ها باشد.نرخ تورم نقطه به نقطه، بوسیله درصد تغییرات شاخص CPI در یک مقطع زمانی نسبت به مقطع دیگر، اندازه‌گیری می‌شود.

عوامل تورم در ایران: تأمین کسری بودجه از طریق استقراض دولت از بانک مرکزی و یا از طریق فروش درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت به بانک مرکزی باعث افزایش پایه پولی و نقدینگی می‌گردد و افزایش نقدینگی در افزایش سطح عمومی قیمت‌ها (تورم) ظاهر می‌شود.

عوامل ساختاری ناشی از عدم هماهنگی‌های بخشی، تنگناهای زیرساختی و چسبندگی عرضه در بخش‌های کلیدی مانند صنعت و کشاورزی که باعث کشش‌ناپذیری عرضه در این بخش‌ها گردیده است؛ به طوری که در شرایط رشد سریع تقاضا، امکان افزایش متناسب وهم‌زمان عرضه وجود ندارد و منجر به تورم می‌شود.

یکی از راه‌های مهار تورم اتخاذ صحیح سیاست‌های پولی مناسب است؛ یعنی رشد باثبات و پیش‌بینی شده حجم پول.

بسیاری از کشورها مانند کره جنوبی، مکزیک، نیوزیلند و انگلستان بااعمال سیاست‌های پولی اصولی، موفق به کاهش تورم به ارقام یک‌رقمی (معمولاً زیر ۵ درصد) شده‌اند که یکی از دلایل عمده آن استقلال بانک مرکزی در این کشورها برای پیش‌برد سیاست‌های پولی بوده است.

روش‌ها و سیاست‌های مختلفی برای مهار تورم تاکنون ارائه شده است که به کمک آن‌ها می‌توان نرخ تورم را کاهش داد؛ اما توجه به این نکته ضروری است که هر روش برای دوره زمانی خاص و منطقه‌ای خاص قابل استفاده است.

هر کشور باید سیاست‌های خاص خود را در کنترل تورم در پیش گیرد. همچنین استفاده از یک ابزار در زمان‌های مختلف نیز کارساز نیست.

به طورکلی دو راه‌‌کار برای مهار تورم وجود دارد.

سیاست‌های پولی و مالی:دولت با اجرای سیاست‌های پولی و مالی مختلف، برای کنترل و کاهش تورم اقدام می‌کند. این سیاست‌ها باید در راستای کاهش نقدینگی و پول در گردش در جامعه باشد تا تورم نیز کاهش یابد. بسیاری از سیاست‌های پولی و مالی انقباضی برای این هدف استفاده می‌شوند.

سیاست‌های درآمدی:دولت به وسیله اجرای سیاست‌های درآمدی مختلف و با دخالت مستقیم خود، متغیرهای تعیین‌کننده تورم را دست‌کاری کرده و نرخ تورم را کاهش می‌دهد.